آشنایی با درمان اختلال مصرف مواد افیونی با استفاده از متادون
لزوم آشنایی بیمار با کلیات درمان متادون
بیمار پیش از ورود به برنامه درمان با متادون می‌بایست درک واقع‌بینانه‌ای از این شیوه درمان داشته باشد. به این منظور بیمار می‌بایست از طریق توضیح شفاهی و مطالعه، اطلاعات لازم را در ارتباط با این درمان دریافت نماید.
تجویز متادون به عنوان درمان نگهدارنده (بیش از 180 روز) تنها در مراکزی که شرایط لازم را داشته باشند و کاملاً تحت نظارت مقامات بهداشتی باشند مجاز است.
بیمار باید مطلع باشد که این شیوه، درمانی طولانی‌مدت بوده و مراجعات روزانه ضروری است. میزان دوز مصرفی هرچند با در نظر گرفتن وضعیت بیمار است اما در نهایت توسط پزشک تعیین می‌گردد و این پزشک است که با درنظر گرفتن وضعیت بیمار و مسائل جنبی راجع به تحویل دارو به بیمار جهت مصرف متادون در منزل(take home dose) در مواقع خاص تصمیم می‌گیرد.
متادون (methadone)
متادون یک داروی شبه‌افیونی صناعی است که عمدتا از راه خوراکی مصرف میشود. مدت اثر متادون پس از طی دوره القاء بیش از 24 ساعت است، بنابراین مصرف یک بار در روز آن در بیشتر اشخاص کافی است.
موارد تجویز متادون
-عدم موفقیت و رضایت بیمار از سایر روشها
- افراد با سابقه مصرف طولانی و زنان باردار،
- افراد با سابقه تزریق مواد افیونی
- بر اساس نظر روانپزشک برای درمان سرپایی بیمارانی که برای بار اول اقدام به ترک نموده و کمتر از یکسال سابقه اعتیاد دارند،
- کسانیکه دچار اختلال روانپزشکی همراه هستند،
- بیماران دچار اختلال مصرف هروئین
عوامل مؤثر در تداوم مصرف مواد و بروز اعتیاد
-اثر اعتیادآوری ماده: مهمتری عامل تداوم مصرف، تأثیری است که مواد بر مغز می‌گذارند. این امر خود را به صورت پدیده تحمل و محرومیت نشان می‌دهد.
-آسیب‌پذیری فردی: برخی افراد استعداد بیشتری برای وابستگی به مواد دارند. این امر ممکن است جنبه ژنتیکی داشته باشد. مثلاً برخی افراد سریعاً به آثار سرخوشی آور و آزاردهنده مواد تحمل می‌یابند که منجر به افزایش میزان مصرف مواد در آنها میشود . لذا احتمال وابستگی، تداوم مصرف، افزایش میزان مصرف، تغییر شکل مصرف و تغییر ماده مصرفی در آنها بیشتر است.
-عوامل شخصیتی
-عوامل محیطی و اجتماعی
اتحاد درمانی : اتحاد درمانی لازمه تداوم هر درمان موفق است. اتحاد درمانی شامل احساسهای مثبت و اعتماد بیمار به پزشک و اعتقاد او به همکاری با پزشک در طول درمان است.
نکات مهم در شروع سم‌زدایی
-پاکسازی کلیه مواد و وسائل استفاده از مواد از منزل.
- خودداری از تماس با افراد مصرف کننده و رفت وآمد به اماکن و موقعیتهای مرتبط با مصرف.
- تأکید به مقاومت در مقابل ولع مصرف مجدد و توصیه به سوق تمرکز به سمت فعالیتهای جایگزین به جای مصرف مواد.
- تعیین برای راهکارهایی که در صورت بروز ولع به کار بسته شوند مانند تماس تلفنی با دوستان یا بستگان یا مراجعه مجدد پیش از نوبت به مرکز درمانی.
مزیتهای درمان با متادون
درمان نگهدارنده با متادون مزیتهای زیر را دارد:
- فرد دچار اختلال مصرف مواد افیونی را از وابستگی به مصرف رها می کند.
- در صورت مصرف تزریقی هروئین، با قطع رفتار پرخطر شانس انتشار HIV و هپاتیت C از طریق سرنگ و سرسوزن آلوده را کاهش می‌دهد.
- در درازمدت به بهبود روابط بین فردی ، خانوادگی، و اجتماعی شخص منجر می شود.
- به بیمار امکان می‌دهد که بجای فعالیتهای مجرمانه به مشاغل مفید روی آورد.
- علاوه بر درمان نگهدارنده دارویی، مداخلات غیردارویی شامل گروه‌درمانی، مشاوره فردی، روان درمانی، و خدمات مددکاری جهت پیگیری بیماران نیز صورت می‌پذیرد.
- پرهیز کامل و درازمدت از مصرف مواد افیونی برای گروهی از افراد دشوار است و نسبت قابل‌توجهی از کسانی که دوره سم‌زدایی را پشت سرگذارده‌اند، بعد از مدتی مجدداً عود می‌کنند. به همین دلیل بهتر است بجای تلاشهای کم‌موفقیت برای سم‌زدایی، جایگزین مناسبی برای مصرف مواد افیونی غیرمجاز فراهم گردد.
- ترکیبات مخدر دارویی به طور بهداشتی تهیه شده و به صورت قانونی و با قیمت مناسب توزیع می‌گردند. ماهیت قانونی آنها باعث می‌گردد که افراد معتاد بجای تماس با شبکه‌های توزیع و فروش مواد با کادر درمانی در تماس باشند که خودبخود باعث کاهش خرید و فروش و قاچاق مواد مخدر می‌گردد. هزینه متناسب و گاه رایگان درمان نگهدارنده و جایگزین، باعث می‌گردد که اشخاص برای تهیه دوز روزانه خود مجبور به انجام امور خلاف قانون جهت کسب پول نباشند. به همین دلیل علاوه بر کمک به اقتصاد خانواده، آنها را از اموری چون سرقت، فحشا و خرده فروشی مواد برای کسب هزینه آن دور می کند. بدین طریق عده زیادی از وابستگان به مواد مخدر را از سلطه شبکه توزیع و فروش مواد مخدر رهایی می‌دهد.
- آگونیستهای مواد افیونی به گونه‌ای ساخته شده‌اند که دارای نیمه‌عمر طولانی هستند به همین دلیل می‌توان آنها را به فواصل طولانی‌تر مصرف نمود که بر بهبود فعالیت معتادان اثر مثبت خواهد داشت. از طرف دیگر نیمه‌عمر طولانی این داروها از بروز عوارض محرومیت در طی روز جلوگیری می‌کند و با حذف این حالات بر احساس راحتی بیماران اثر مثبت می‌گذارد. سطح سرمی یکنواخت و غیرنوسانی آگونیستها مانع بروز حالات ولع برای مصرف مواد نیز میشود. حالات ولع سرمنشأ بسیاری از رفتارهای تکانه‌ای معتادان است و از حالات خشم، رفتارهای ستیزه‌جویانه و ناپایداری تصمیم‌گیری و رفتار جلوگیری می‌کند.
- دوز تجویزی داروهای جایگزین به گونه‌ای است که می‌تواند علاوه بر رفع علائم محرومیت، سطح بالاتری از آگونیست در بدن ایجاد کند که برای افراد غیرمعتاد ممکن است مسموم‌کننده باشد. - دوز درمانی دارو برای هر بیمار متفاوت است .
- مصرف متادون به طور واضح و آشکار از جرم و جنایت، احتمال ابتلا به ایدز و رفتارهای تکانه‌ای و سوءمصرف مواد مخدر می‌کاهد.
- نکته مهم آنکه پایبندی به برنامه‌های نگهدارنده با متادون و آثار مثبت حاصل از آن زمانی قابل‌توجه است که برنامه‌های مذکور با درمانهای دیگر مانند مشاوره، روان‌درمانی، گروه‌درمانی، بازتوانی و فعالیتهای مددکاری همراه باشد.
تذکر: نکته مهم متادون (و سایر آگونیستهای مواد افیونی) آن است که بیمار نسبت به یک دارو شبه مخدر وابسته باقی می‌ماند.
نکته مهم: فحاشی، تهدید پرسنل، ایجاد نزاع، برخورد فیزیکی ، تخریب در محیط درمانگاه و همچنین سعی در فروش دارو یا مواد به سایر بیماران به اخراج از برنامه درمانی می انجامد.
قطع درمان
نیازی نیست هر کس زمانی شروع به دریافت متادون کرد، مادام العمر در این درمان بماند، اما در اغلب موارد بیماران برای مدتی طولانی به این شیوه درمان نیازمند خواهند بود زیرا به احتمال زیاد در صورت قطع درمان مجدداً شیوه‌های پرخطر مصرف خویش را از سر خواهند گرفت.
برنامه درمان نگهدارنده با متادون ممکن است تا آخر عمر ادامه یابد لذا توصیه می شود حداقل 5-2 سال بیماران از این دارو استفاده کنند و بعد از آن با توجه به نظر بیمار، اطرافیان و پزشک معالج نسبت به قطع درمان تصمیم گیری شود.
آشنایی با درمان اختلال مصرف مواد افیونی با استفاده از بوپرنورفین
بوپرنورفین یک داروی مسکن مخدر شبیه افیونی است که عمدتا برای درمان اعتیاد به مواد افیونی استفاده می شود، البته مصارف درمانی دیگری نیز دارد.
اگر شما هریک از شرایط زیر را دارید، قبل از مصرف بوپرنورفین به پزشک خود اطلاع دهید:
در صورت آلرژی و حساسیت به بوپرنورفین یا در صورت مصرف داروی مخدر در 6 ساعت گذشته
آسم، آپنه (وقفه تنفسی) خواب و سایر اختلالات تنفسی
بیماری های کبدی و کلیوی
بیماری های روانی یا سابقه اقدام به خودکشی
سابقه اعتیاد به الکل و سایر اعتیادهای دارویی
سابقه تشنج، جراحات سر و تومورهای مغزی
در صورت دارا بودن هرکدام از این شرایط شما باید تحت نظر بستری و تحت شرایط خاصی با انجام آزمایشهای مخصوص بوپرنورفین را مصرف کنید.
طبق دستور پزشک و تنها با دستور پزشک این دارو را مصرف کنید. دارو را به اشخاص دیگر توصیه نکنید، مخصوصا افرادی که سابقه سوء مصرف دارو و اعتیاد داشته اند. بوپرنورفین ممکن است باعث بروز علائم ترک در افرادی که به مواد مخدر اعتیاد داشته اند، بشود.
داروی بوپرنورفین را در محلی مطمئن قرار دهید که سایر افراد به آن دسترسی نداشته باشند.
از دادن داروی بوپرنورفین به کودکان خودداری کنید.
مصرف در دوران بارداری:
این دارو ممکن است برای جنین خطراتی داشته باشد و باعث ایجاد اعتیاد و بروز نشانه های ترک در نوزادانی شود که مادرشان در زمان حاملگی بوپرنورفین مصرف می کرده اند. در صورت شک یا تصمیم برای بارداری در طول مدت درمان، با پزشک خود مشورت کنید.
مصرف در دوران شیردهی:
بوپرنورفین وارد شیر مادر شده و ممکن است برای کودک مضر باشد. اگر کودک از شیر مادر تغذیه می کند، در دوران شیردهی از این دارو استفاده نکنید.
راهنمای مصرف:
استفاده نامناسب از بوپرنورفین می تواند منجر به بروز عوارض جدی و حتی مرگ شود. در صورت استفاده از سایر مواد مخدر، عوارض جانبی بوپرنورفین شدت بیشتری می یابند. این دارو را دقیقا طبق دستورات پزشکتان مصرف کنید.
دارو را دقیقا به میزان تجویز شده استفاده کنید. از مصرف دارو بیش از میزان تجویز شده یا در مدت زمانی طولانی تر خودداری کنید. طبق دستور پزشکتان دارو را استفاده کنید.
در مواقع ضروری هنگام درمان و مصرف بوپرنورفین کارت شناسایی همراهتان باشد یا از دستبند هشدار دهنده پزشکی استفاده کنید.
در مراجعه به هر پزشک، دندانپزشک یا متخصص بهداشت و درمان، آنها را در جریان بگذارید که تحت درمان با بوپرنورفین هستید.
اعضای خانواده تان را در جریان بگذارید که تحت درمان با بوپرنورفین هستید تا در مواقع ضروری از وضعیت شما آگاه باشند.
قرص زیرزبانی بوپرنورفین را زیر زبان قرار دهید و اجازه دهید کاملا حل شود. از جویدن، مکیدن و بلعیدن آن خودداری کنید. اگر دوز مصرفی بیش از دو قرص در هر وعده است قرص ها را همزمان زیر زبانتان قرار داده و اجازه دهید کاملا حل شوند.
در صورت نیاز به هرگونه عمل جراحی، قبل از عمل جراحتان را مطلع کنید که تحت درمان با این دارو هستید. ممکن است لازم باشد که قبل از عمل جراحی مدت زمان کوتاهی مصرف دارویتان را متوقف کنید.
پس از مصرف این دارو برای مدت زمان نسبتا طولانی، قطع یک باره آن باعث بروز نشانگان ترک می شود. بدون مشورت با پزشک معالجتان، مصرف دارو را به صورت ناگهانی متوقف نکنید. شاید نیاز باشد مصرفتان را به تدریج کمتر و کمتر کنید تا بتوانید مصرف آن را به طور کامل قطع نمایید.
دارو را در دمای اتاق دور از رطوبت و گرما نگهداری کنید.
تنها به اندازه مصرف چند روز از دارویتان را در مکانی قابل دسترسی قرار دهید و مقدار عمده دارو را در مکانی دور از دسترس سایرین نگهداری کنید. زیرا این دارو می تواند مورد سوء مصرف واقع شود. مراقب باشید که داروهایتان در دسترس و مورد سوء استفاده قرار نگیرد.
پس از خاتمه درمان، باقیمانده دارو را از بین ببرید.
فراموش کردن دوز مصرفی:
به محض یادآوری، دوز فراموش شده را مصرف کنید. اگر نزدیک به زمان مصرف نوبت بعدی دارو هستید، دوز فراموش شده را مصرف نکنید و طبق برنامه مصرفتان، نوبت بعدی را مصرف نمایید. برای جبران دوز فراموش شده، مقدار بیشتری مصرف نکنید.
مسمومیت با دوزهای بیش از اندازه:
در صورت مصرف زیاد دارو سریعا در پی دریافت مراقبت های پزشکی اورژانسی باشید. مقدار زیاد این دارو می تواند منجر به مرگ شود.
از نشانه های مسمومیت با بوپرنورفین می توان به تنفس آهسته، خستگی مفرط، پوست سرد و مرطوب، کوچک شدن مردمک ها، غش و اغما اشاره کرد.
موارد احتیاط:
از مصرف همزمان این دارو با داروهایی که باعث خواب آلودگی می شوند، اجتناب کنید. (داروهایی مثل: داروهای سرماخوردگی، داروهای ضددرد، شل کننده های عضلات، ضدتشنج، داروهای افسردگی و اضطراب)
مصرف همزمان این داروها باعث کاهش عملکرد سیستم اعصاب مرکزی و سیستم تنفسی می شود که این وضعیت می تواند خطرناک باشد.
از مصرف الکل خودداری کنید. زیرا عوارض جانبی این دارو را تشدید می کند و مصرف همزمان این دارو به مقدار زیاد همراه با الکل می تواند کشنده باشد.
مصرف این دارو می تواند باعث اختلال در واکنش ها و تفکر شود. هنگام رانندگی و انجام کارهایی که مستلزم هوشیاری هستند مراقب باشید.
عوارض جانبی:
مانند سایر مواد مخدر، این دارو باعث کندی تنفس می شود و کاهش شدید عملکردهای تنفسی می تواند منجر به مرگ شود.
در صورت بروز علائم حساسیت دارویی سریعا در پی دریافت مراقبت های پزشکی اورژانسی باشید:
کهیر، مشکلات تنفسی، ورم صورت، لبها، زبان و گلو از نشانه های حساسیت دارویی هستند.
در صورت بروز هرکدام از علائم زیر به سرعت با پزشک معالجتان تماس بگیرید:
تنفس آرام و سطحی، احساس سبکی در سر، ضعف و بی حالی، گیجی، افکار و رفتارهای غیرمعمول، تهوع، درد معده، تب خفیف، کاهش اشتها، ادرار تیره رنگ یا به رنگ خاک رس، یرقان (زرد شدن پوست و چشمها)
عوارض خفیف تر این دارو که با احتمال بیشتری ممکن است تظاهر بیابند عبارتند از: سردرد، درد معده، تهوع، استفراغ و یبوست ،احساس گرما و نفس تنگی، تعریق، ضعف و خستگی، کمردرد، اضطراب و افسردگی، اختلالات خواب، آب ریزش بینی،
عوارض دیگری غیر از موارد ذکر شده نیز ممکن است در اثر مصرف این دارو ایجاد شوند. در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرمعمول و ناراحت کننده با پزشکتان مشورت کنید.
تداخلات دارویی:
در صورت مصرف داروهای زیر، قبل از مصرف بوپرنورفین پزشک معالجتان را آگاه سازید:
ضد قارچ ها مانند: فلوکونازول، ایتراکونازول، کتاکونازول
آنتی بیوتیک ها مانند: آزیترومایسین، ریفامپین
آرامبخشها مانند: دیازپام، آلپرازولام، لورازپام
داروهای ضدصرع مانند: کاربامازپین
در صورت مصرف این داروها، نمی توانید بوپرنورفین را استفاده کنید یا این که باید تحت نظر پزشکتان دوز خاصی از دارو را مصرف کنید و در طی درمان، آزمایشات پزشکی مکمل را انجام دهید.
داروهای دیگری که در فهرست ذکر نشده اند نیز ممکن است باعث ایجاد تداخلات دارویی شوند. در مورد تمامی داروهای مصرفی تجویز شده و داروهای مصرفی خارج از نسخه تان با پزشکتان مشورت کنید. این موارد شامل: ویتامین ها، املاح، محصولات گیاهی و داروهایی که برای سایر بیماری هایتان مصرف می کنید، می شود.
مصرف داروی جدید را در زمان درمان، بدون مشورت با پزشک معالجتان شروع نکنید.