مطالعات اخیر مربوط به نوروبیولوژی و ژنتیک اعتیاد در مرکز ملی مطالعات اعتیاد بر اساس نیازهای علمی و کاربردی کشور، تلاش کرده‌اند تا عوامل ژنتیکی مؤثر بر اعتیاد را شناسایی و تحلیل کنند. محورهای اصلی این مطالعات به شرح زیر هستند:
1. شناسایی ژن‌های مرتبط با اعتیاد
- بررسی ژن‌هایی که احتمال اعتیاد به مواد مخدر را افزایش می‌دهند. برای مثال، ژن‌های مرتبط با سیستم دوپامینرژیک مانندDRD2،COMT وDAT1 که در تنظیم پاداش و رفتارهای لذت‌جویانه نقش دارند.
- بررسی ژن‌های دخیل در متابولیسم مواد مخدر، از جمله ژن‌های کدکننده آنزیم‌هایی مانندCYP450 که در تجزیه مواد مخدر در بدن مؤثرند.
- بررسی تغییرات ژنتیکی اعتیاد و ارتباط آن با اختلالات مغزی مانند اوتیسم، افسردگی،ADHDو...
2. مطالعات اپی‌ژنتیک در اعتیاد
- بررسی تأثیر عوامل محیطی (مانند استرس، تغذیه و مصرف مواد) بر تغییرات اپی‌ژنتیک (مانند متیلاسیون و استیلاسیون هیستون‌ها) و نقش آن در رفتارهای اعتیادی
- مطالعه تغییرات اپی‌ژنتیک در اثر مصرف مواد مخدر مزمن و ارتباط آن با پاسخ به درمان
- مطالعه تغییرات اپی‌ژنتیک در اثر مصرف مواد مخدر مزمن و ارتباط آن در نسل‌های دوم و سوم
3. مطالعات نوروبیولوژی سیستم پاداش
- بررسی مسیرهای عصبی مرتبط با سیستم پاداش مغز، به‌ویژه سیستم دوپامینرژیک که در اعتیاد نقش اصلی ایفا می‌کند.
- مطالعه اثر مواد مخدر بر ساختار و عملکرد مغز، از جمله مناطق حیاتی مانند:
هسته آکومبنس(Nucleus Accumbens): مرکز اصلی تقویت و لذت
قشر پیش‌پیشانی(Prefrontal Cortex): مرتبط با تصمیم‌گیری و کنترل تکانه
آمیگدال و هیپوکامپ: در پردازش حافظه و احساسات نقش دارند
4. مطالعات الکتروفیزیولوژی بر روی نواحی اصلی اعتیاد
- بررسی تغییرات فعالیت الکتریکی نورونی با استفاده از تکنیک Single unit recording در هسته آکومبنس، قشز پیش‌پیشانی و آمیگدال
5. تفاوت‌های ژنتیکی فردی در اعتیاد و پاسخ به درمان و تحلیل بیومارکرهای زیستی
- شناسایی بیومارکرهای زیستی مرتبط با اعتیاد که ممکن است شامل نشانگرهای ژنتیکی، پروتئینی یا متابولیکی باشند
- شناسایی بیومارکرهای ژنتیکی که می‌توانند پاسخ بیماران به درمان‌های دارویی (مانند متادون، بوپرنورفین و نالترکسون) را پیش‌بینی کنند
- استفاده از این بیومارکرها برای تشخیص زودهنگام، پیش‌بینی خطر و ارزیابی اثربخشی درمان
- مطالعه پلی‌مورفیسم ژنتیکی که بر حساسیت فرد به مواد مخدر و درمان تأثیر دارد
6. وراثت‌پذیری اعتیاد
- مطالعه بر روی جمعیت‌های خانواده‌محور و دوقلوها برای ارزیابی نقش عوامل ژنتیکی و محیطی در وراثت‌پذیری اعتیاد
- بررسی اینکه چگونه تعامل ژن و محیط می‌تواند خطر ابتلا به اعتیاد را افزایش دهد.
7. نقش عوامل عصبی-ژنتیکی در اعتیاد به مواد مختلف
- مطالعه تفاوت‌های ژنتیکی و نوروبیولوژیکی در اعتیاد به مواد مختلف (مانند تریاک، شیشه، کراک، الکل و نیکوتین)
- بررسی اینکه چگونه ویژگی‌های ژنتیکی خاص می‌توانند نوع ماده مصرفی و شدت وابستگی را تعیین کنند
نمونه‌های بارز پروژه‌های رفتاری و ژنتیک اعتیاد در INCAS:
- پروژه‌های همکاری بین‌المللیINCAS: در برخی از پروژه‌ها با دانشگاه‌های بین‌المللی برای شناسایی ژن‌های جدید مرتبط با اعتیاد همکاری داشته است.
- پروژه‌های مرتبط با اپی‌ژنتیک: تحلیل متیلاسیون هیستون‌ها در افراد مصرف‌کننده مواد مخدر و مقایسه آن با افراد سالم.
- مطالعات همبستگی ژنتیکی: تجزیه و تحلیل ارتباط بین پلی‌مورفیسم ژنتیکی و اختلالات رفتاری در افراد وابسته به مواد.
- مطالعات رفتاری: بررسی اثر مواد مختلف و روش‌های درمانی بر روی رفتار حیوانات آزمایشگاهی از جمله میزان افسردگی، اضطراب، فعالیت حرکتی، حافظه، تعاملات اجتماعی و ...
این مطالعات کمک شایانی به درک عمیق‌تر از مکانیسم‌های زیستی اعتیاد کرده و می‌تواند در توسعه روش‌های درمانی فردمحور (Personalized Medicine) و راهکارهای پیشگیرانه موثر باشد. این محورها نه تنها به نیازهای ملی پاسخ می‌دهند، بلکه در راستای تعهدات بین‌المللی ایران در حوزه کنترل و مدیریت مواد مخدر نیز هستند.آزمایشگاه ژنتیک و علوم اعصاب INCAS به عنوان یک مرکز پیشرو، تلاش می‌کند با تکیه بر تحقیقات بین‌رشته‌ای و همکاری‌های بین‌المللی، راهکارهایی علمی و کاربردی برای مقابله با معضل اعتیاد ارائه دهد.